Familie Sprokholt

Bij de etymologie van een woord gaat het om het onderzoek naar de oorsprong en geschiedenis van dat woord of waarvan dat woord is afgeleid. Dat onderzoek hebben wij ook gedaan. In dit geval gaat het dus om de naam, en wel de naam ‘Sprokholt’ .

Eerst iets over familienamen of persoons- of achternamen zoals wij die vandaag noemen. De familienamen zoals wij die nu kennen zijn vaak te herleiden uit voornamen en aardrijkskundige namen (1) of toponiemen (2). Veel familienamen zijn ontstaan in de tijd van Napoleon toen de registratie van familienamen werd ingevoerd om te weten wie tot welke familie behoorde. Eén van de redenen van Napoleon was dat hij zo wist hoeveel soldaten hij voor zijn legers kon oproepen. Daar voorafgaand was iemand, vooral mannen, bekend onder meerdere namen. Dat kwam voor als hij verhuisde omdat hij trouwde of ergens anders werk kon vinden. De naam van zo’n man veranderde gewoon mee met de plek waar hij woonde.

Naast toponiemen komen ook patroniemen (3, 4, 5) voor, dat is een persoonsnaam die afgeleid is van de (voor)naam van de vader. Het pendant van patroniem is metroniem (6). Dan is de naamgeving volgens de voornaam van de moeder in plaats van de voornaam van de vader. Veel metroniemen komen hier, in Nederland, niet voor.

Nu iets over de aard van de naam Sprokholt. Wij hebben die beschouwd als toponiem, dat is in ons geval een persoonsnaam die afgeleid is van de woonplaats van die persoon. Toch hebben wij veel zoekwerk gedaan op de naam ‘Sprokholt’ en gebruikten wij de naam als patroniem. Zo is de opbouw van de stamboom tot stand gekomen.

Toponiemen zijn eigenlijk aardrijkskundige namen, en deze namen geven aan waar iets plaats vindt of omschrijven zij een kenmerkend e eigenschap van het landschap. Toponiemen zijn ook veel gebruikt als persoonsnamen en ze zijn vaak herkenbaar aan het voorzetsel ‘Van’. Voorbeelden daarvan zijn ‘Van Brussel’, ‘Van Bemmel’ of ‘Van Woerden’.

Het zou dan ook goed kunnen zijn dat Sprokholt een adresnaam (7) oftewel een soort toponiem is. Een familienaam die afgeleid is van een aardrijkskundige naam, die aangeeft waar men vandaan komt of welk land of huis men bezat, beheerde of pachtte. Een adresnaam onderscheidt zich van een herkomstnaam, die verwijst naar namen van steden, dorpen of landen.

Een subgroep van de toponiemen wordt gevormd door de microtoponiemen, dat zijn familienamen die verwijzen naar huizen, straten of waterlopen.

Op een kaart ‘uit een niet nader bepaalde periode’ vonden wij dat er ooit een landgoed ’t Sprokholt’ (8) geweest is, dat gelegen was in de omgeving tussen Olst en Diepenveen. Het zou zo maar kunnen zijn dat degene die op of bij ’t Sprokholt’ woonde of werkte de persoonsnaam ‘op Sprokholt’ kreeg. Die naam is daarna om welke reden dan ook ‘Sprokholt’ geworden. Daarover kan gefantaseerd worden. Uit geboorteregisters blijkt wel dat als men op een ander landgoed ging werken, dat de daar geboren kinderen de landgoednaam als achternaam kregen.

Dit is goed te zien bij de verschillende kinderen van Wolter Vijfroe. Op 22 juli 1753 is gedoopt Teunis, zoon van Wolter Vijfroe. Op 22 juni 1755 wordt zijn tweede zoon Albert gedoopt en krijgt deze zoon als familienaam Spro(c)kholt omdat zijn vader Wolter Sprockholt (!) heet. Wolter Vijfroe heeft trouwens meerdere achternamen gehad. Het begint met Wolter Jansen Frielink. Dat wordt Wolter Vijfroe. Dat wordt weer Wolter Sprockholt en zijn laatst gevonden naam is Wolter Jansen op het Scham. Het is wel zeker dat het steeds een en dezelfde persoon is.

Dit zou dus kunnen betekenen dat Sprokholt een (micro)toponiem of een adresnaam (7) is. Het toponiem Sprokholt is op recente kaarten bijna niet meer te vinden. Wij vonden één adres (8) tijdens onze zoektocht in de verschillende provinciale archieven. Maar of daar een verre voorvader met de naam ‘Sprokholt’ woonde, is niet duidelijk geworden. Het is dus maar de vraag of Sprokholt als toponiem kan worden beschouwd. Wellicht dat de bewoner gezien zijn levensonderhoud en/of woonomgeving gekozen heeft voor de samengestelde naam Sprokholt.

De naam Sprokholt levert voor wat betreft de etymologische betekenis geen zoekresultaat op. Het ligt dan voor de hand om de naam te splitsen in de woorden Sprok en Holt. Daarmee vinden we wel aanknopingspunten over betekenis en daarmee wellicht ook hoe de gehele naam is afgeleid.

Sprok is afgeleid van het middelnederlandse sproc (9) dat takje of rijsje betekent. In dit verband vinden we het verkleinwoord sprockel en het werkwoord sprockelen. Een andere afleiding kan zijn sproekke dat breken, bersten betekent. Of sprogti dat splijten betekent.

Wanneer we verder zoeken naar begrippen verwant aan 'sprok' dan vinden we deze begrippen met hun betekenissen:

Daarnaast zijn verwante begrippen:

In deze lijst staan werkwoordsvormen zoals sprokkelen en dat kan verband houden met beroepsnamen (10). Hierbij gebruikt men het achtervoegsel ‘–e’ dat in de loop der tijd tot ‘-aar’ is gevormd, zoals het begrip of de naam ‘Sprokkelaar’ in de lijst. Hoewel men dan ‘Sprokkelenaar’ zou verwachten, maar namen volgen deze (spreek)taalregels ook niet altijd.

Het tweede deel van de familienaam Sprokholt, is 'Holt', en heeft de betekenis 'hout' en dat heeft overeenkomst met Holz (DE). Makkelijk gevonden en misschien ook wel voor de hand liggend is de betekenis Hout. De taalkundige verklaring daarvoor is dat de Nederlandse 'ou' overeenkomst met het Engelse 'al' en dan 'halt' (EN) betekent. Zo is er ook overeenkomst met het Duitse 'ol' , 'Holt' (DE) is dan 'Hout' (NL). Deze overeenkomst vind je ook terug in 'oud' (NL) dat dan overeenkomt met 'old' (EN) en 'alt' (DE). Zo liggen ook Holt en Holz dicht bij elkaar.

Holland, het Nederlandse gewest, zou vroeger Holtland geheten hebben, waarbij gedacht kan worden aan holt = hout. In dat geval is 'Holt' een toponiem, de plaats waar hout (bos) staat. In het Engels is Holt een plaatsnaam die een klein bosje of groepje bomen aanduidt. In het Engels is dat 'wood' dat weer verbindt met 'wold', dat op zijn beurt weer verwantschap heeft met het Duitse 'Wald', denk aan het genoemde ol (EN) = al (DE). Daarnaast komt Holt ook voor in de Scandinavische talen. Dan is het vooral een plaatsnaam, Holdt en Holte in het Deens, Holt in het Noors, Hult of Hulte in het Zweeds en Hulti in het Fins. In deze talen wordt vaak een samengesteld woord gemaakt. In het Deens betekent 'Uhrenholt' 'oud hout'. Overigens komt dat ook in het Duits voor, Holzman, Holzhauer. Ook komt het voor dat een t tussen de l en z staat: 'Holtz'.

En wat nu voor de naam Sprokholt?

Beide naamsdelen verwijzen naar iets met hout. Het eerste deel naar een stoffelijk takje en het tweede deel naar een plaats, een bosje. Sprokholt betekent dan iets als takjes in het bos. Met wat meer fantasie komen mogelijkheden als woestbos of verwilderd bos, verteller in het bos, of iemand met een slechte huid in het bos[i] of door het bos(werk)[ii] onder handbereik.

De naam Sprokholt is verspreid over Nederland te vinden. De enige betrouwbare verspreidingskaart (11) is uit 2007.

=======================================================================================

Iets over zoeken, met name via internet op het WWW:

Zoeken gaat tegenwoordig heel goed en gemakkelijk met internet. Het is van belang betrouwbaarheid van gevonden informatie te toetsen. Want betrouwbaarheid van informatie is een zorg, handicap of nadeel van internet omdat deze informatie vrijwel nooit 'peer-reviewed' is. Hier speelt het aspect dat informatie gratis is duidelijk een rol. Websites die professioneel (betaald; licentie of lidmaatschap) toegankelijk zijn of door een instantie worden beheerd bevatten wel veel gecontroleerde informatie. Een voorbeeld daarvan is www.etymologie.nl .

Bronnen:

www.etymologiebank.nl (Meertens Instituut)
www.meertens.knaw.nl (zoeken naar)
http://zaansetaal.mysites.nl/mypages/zaansetaal/36262.html

Geraadpleegde bronnen:

1 Netwerk naamkunde: http://www.naamkunde.net/?page_id=151
 2 Toponiem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Toponiem
3 Patroniem: http://www.encyclo.nl/begrip/Patroniem
4 Patroniem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Patroniem
5 Patroniem: http://www.voorouder.nl/vraagbaak/patroniem/
6 Metroniem: http://nl.wikipedia.org/wiki/Metroniem
7 Adresnaam: http://www.meertens.knaw.nl/nfb/detail_naam.php?info=kenmerk&;kenmerk=adresnaam&nfd_naam=Beenakker&gba_lcnaam=&operator=eq&taal=eng
8 Adres: https://foursquare.com/v/boerderij-t-sprokholt/4ead50ede300f9b91933353c
9 P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek: http://www.encyclo.nl/begrip/Sprok
10 Beroepsnaam: http://www.meertens.knaw.nl/nfb/detail_naam.php?info=kenmerk&;kenmerk=beroepsnaam&nfd_naam=Beenakker&gba_lcnaam=&operator=eq&taal=eng
11 Verspreidingskaart:http://www.meertens.knaw.nl/nfb/detail_naam.php?gba_lcnaam=sprokholt&;gba_naam=Sprokholt&nfd_naam=Sprokholt&operator=cn&taal=

[i] Mensen met een bepaald type huid, bijvoorbeeld die slecht tegen de zonstraling kunnen, zouden zich kunnen ‘verschuilen’ in het bos.

[ii] Mensen met een bepaald type huid, meestal ook degenen die slecht tegen de zonstraling kunnen, hebben soms een allergie voor stoffen uit boomhars (colofonium). Zij zijn in het bos kansrijker op blootstelling aan die stoffen door huidcontact.